Leki u dzieci – bać się czy nie bać?

Pracuję w aptece od kilku dobrych lat. Codziennie obsługuję kilkadziesiąt osób – serdecznych seniorów, wiecznie śpieszących się biznesmenów, pełnych życia nastolatków, ale również ludzi chorych – zgryźliwych, nerwowych i roszczeniowych. Wydaję i sporządzam również leki dla dzieci.

Wśród tego tłumu ludzi różnej maści spotykam również rodziców – tych kochających i odpowiedzialnych, ale również tych kochających, ale nieświadomych różnego rodzaju niebezpieczeństw jakie może za sobą nieść niewłaściwe stosowanie leków.

Niestety część rodziców podchodzi do stosowania leków u dzieci dosyć nonszalancko. Wcale ich nie oceniam – często są ofiarą braku wiedzy, fałszywego przekazu, który płynie z reklam. Najczęściej to nie ich wina, że mają taki a nie inny stosunek do leków i leczenia.

Dlatego widzę potrzebę ciągłego edukowania.

Nieustannego powtarzania do znudzenia różnych podstawowych zagadnień dotyczących podawania leków dzieciom.

Dzisiaj chcę Ci pokazać jaką drogę pokonują leki u dzieci – zanim zrobią swoją robotę 😉

Ale zacznę najpierw od cytatu, który od kilku dobrych lat sobie powtarzam w myślach, za każdym razem gdy za apteczną ladą staje rodzic z dzieckiem.

„Pediatrzy nie mają do czynienia z miniaturami dorosłych kobiet i mężczyzn, wymagającymi zmniejszonych dawek leków w przypadku chorób występujących w mniejszym organizmie, ale (…) z pacjentami wymagającymi zastosowoania odpowiedniego schematu dawkowania”.

Zanim przejdę do sedna musisz jednak wiedzieć co dokładne dzieje się, gdy Twój maluch przyjmie jakiś lek.

W wielkim skrócie i dużym uproszczeniu to co podajesz dziecku:

1. trafia do żołądka, gdzie z postaci leku (syropu, tabletki, granultatu) uwalnia się substancja lecznicza.
2. uwolniona substancja lecznicza opuszcza żołądek malucha i dostaje się do jelita, gdzie odbywa się proces wchłaniania do krwi
3. stamtąd lek razem z krwią dostaje się do jego wątroby, gdzie część przyjętej dawki jest rozkładana.
4. to co zostaje po opuszczeniu wątroby łączy się z białkami krwi – część leku połączona z białkiem jest nieaktywna, a część która sobie płynie sama – jest gotowa do działania.
5. ta aktywna część leku łączy się z receptorami i mamy wtedy konkretny efekt farmakologiczny – maluchowi spada gorączka,  przestają boleć go wyrzynające się zęby albo wycisza się stan zapalny (w zależności co leczymy i czym leczymy).
6. lek po tej całej swojej wędrówce jest usuwany z organizmu – najczęściej przez nerki.

To, że jeden lek ma dawkę 5mg a inny 450 mg nie jest przypadkiem. Po prostu cały sztab ludzi projektujących leki i świadomy co się z nim dzieje w organizmie ustala konkretną wysokość dawki. Taką, żeby nie była ani za mała (bo wtedy nie będzie efektu) ani  za duża (wtedy mogą pojawić się objawy zatrucia).

Leki u dzieci – jak wpływają na ich organizm?

Poznałeś już z grubsza losy leku w organizmie dziecka.

Pewnie zauważyłeś, że lek pokonuje różne narządy – żołądek, jelito, wątrobę, układ krwionośny i nerki.

I teraz dochodzimy do sedna:

1. co  z małymi dziećmi, których wymienione narządy nie są w pełni wykształcone i nie pracują na pełnych obrotach?
2. Jaki ma to wpływ na wchłanianie, rozmieszczanie i eliminację leku z organizmu malucha?

No właśnie. Poniżej przedstawię kilka przykładów. Zacznijmy od wchłaniania leków:

• u najmłodszych dzieciaków pH żołądka jest wyższe i osiąga stałą wartość dopiero ok. 3 roku życia. Jeden lek “lubi” się wchłaniać przy pH=6, inny przy pH=8. U dziecka leki wchłaniają się więc zupełnie inaczej niż u dorosłych!
• żołądek dziecka pracuje z różną szybkością – u noworodków i niemowląt szybkość przechodzenia pokarmu i leków przez żołądek może trwać nawet 8 godzin, a dopiero około 6 miesiąca życia szybkość ta zaczyna zbliżać się do wartości u dorosłych (czyli kilkunastu minut). U zupełnego malucha działanie leku może być zatem trochę opóźnione w czasie.
• część leków przypomina tłuszcze – więc ich wchłanianie zależy od działania żółci, która rozbija tłuszcz na mniejsze cząsteczki. U dzieciaków do 1. roku życia produkcja żółci jest upośledzona, więc leki rozpuszczalne w tłuszczach wchłaniają się średniawo.
• u dzieci kiepsko przyswajają się leki podane w postaci zastrzyków domięśniowych – a to dlatego, że mięśnie maluchów są słabo ukrwione i nie mają do końca wykształconego odruchu skurczu. To dlatego maluchom podajemy syropki, zawiesiny i roztwory – czyli postaci doustne (eureka!)
• często słyszę od rodziców – to tylko maść, przecież nic się nie stanie.  Nic bardziej mylnego – wcześniaki, noworodki i niemowlęta mają cieńszy naskórek, większy przepływ krwi przez skórę i większą zawartość wody – to dlatego większość leków zewnętrznych z łatwością pokonuje barierę skórną u najmłodszych.

Dajesz wiarę, że:

Podanie sterydów na skórę u maluszków dłużej niż 2 tygodni stwarza ryzyko rozwoju jatrogennego zespołu Cushinga – poprzez wpływ na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, zaburzenia wzrostu i masy ciała? 

Czytaj również:Ciemieniucha u dziecka

 Leki u dzieci – jak się rozmieszczają

• małe dziecko ma większą zawartość wody w organizmie i różną zawartość tłuszczów. Znasz pewnie zasadę. że podobne rozpuszcza podobne. Leki rozpuszczalne w wodzie będą więc inaczej się rozmieszczały w organizmie dziecka, a inaczej w organizmie dorosłego.
• maluchy mają nieszczelną barierę krew-mózg. W zasadzie nigdy nie będzie ona szczelna do końca, ale u dzieciaków jest ona bardziej przepuszczalna niż u dorosłych. Dlatego część leków z łatwością może przenikać do mózgu dziecka i silniej na niego oddziaływać.
• Wątróbka małego dziecka działa 3-krotnie wolniej od wątroby dorosłego. Oznacza to, że trzy razy wolniej przerabia leki – stąd duże ryzyko różnego rodzaju zatruć.

U dzieci wątroba słabiej sobie radzi z salicylanami (można je stosować tylko powyżej 12. roku życia) oraz z niektórymi antybiotykami.

>>>Jeśli chcesz przeczytać więcej o zdrowiu dzieci – przejrzyj wpisy, które już napisałem.

Leki u dzieci – jak się usuwają?

Gdy lek już sobie zadziała to organizm chce jego nadmiar (lub różne produkty jego rozpadu) jak najszybciej usunąć. Wiadomo, że to usuwanie odbywa się z moczem przez nerki.

• nerki niemowląt słabiej filtrują krew – więc nie potrafią skutecznie usunąć pozostałości po lekach. Najgorzej u dzieci eliminuje się nasercowa digoksyna i antybiotyki aminoglikozydowe.

Czytaj również: Potówki u dziecka

Leki u dzieci – po co mi ta wiedza?

Artur – znowu naćpałeś mnie wiedzą. Ale w zasadzie po co? Co mi po takiej wiedzy? Jak ją wykorzystać?

Napisałem ten wpis po to, żeby ci uświadomić jak skomplikowane są procesy związane z lekiem w małym organizmie. Chciałem pokazać, że:

• organizm dziecka nie jest miniaturą dorosłego.
• część narządów u dzieciaków pracuje szybciej, a część wolniej.
• statystyczny rodzic czasem nie jest w stanie podjąć trudnej decyzji o leczeniu dziecka. Od tego jest lekarz i farmaceuta. Gdy masz wątrpliwości – nigdy nie działaj w pojedynkę!
• samoleczenie jest spoko – ale leki u dzieci  są zagadnieniem, które wymaga uwagi i ostrożności.
• czasem należy stawić opór dobrym radom koleżanek babć i teściowych. Ale również kolegów, dziadków i teściów – wiem, że potrafią się wymądrzać na temat leczenia dzieci.
• to twoje dziecko – ty bierzesz odpowiedzialność za jego zdrowie. Kiedy z tych dobrych rad wynikają złe rzeczy, to doradcy ulatniają się. Wtedy ostajesz z problemem sam. I plujesz sobie w brodę, że posłuchałeś.

Naprawdę chcę, żebyś po lekturze tego wpisu zawsze miał z tyłu głowy, że leki są świetnym narzędziem w ręku specjalistów. Ale jeśli są stosowane nierozważnie – zwłaszcza u dzieci – mogą wyrządzić krzywdę.

Dlatego (podobnie jak ja)  zawsze staraj się słuchać mądrzejszych od siebie – a zdrowiu Twoich pociech nic nie będzie grozić.  Ostatnio z tych mądrzejszych od siebie – namiętnie czytam Różę Hajkuś  i jej blog Lekarzdladzieci.pl – ty też powinieneś!

Słonecznej wiosny!

Artur